Trước lúc đi xa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta một văn kiện lịch sử vô giá; kết tinh từ tư tưởng, đạo đức, phong cách của một vĩ nhân, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới; đó là bản Di chúc lịch sử (1969). Bản Di chúc của Người mang giá trị cách mạng, khoa học, nhăn văn, có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc. Mở đầu Di chúc, Người viết: “Cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. Đế quốc Mỹ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam Bắc nhất định sum họp một nhà. Đó là điều chắc chắn.”
Trong những năm chiến tranh ác liệt, thực hiện Di chúc của Người dưới sự lãnh đạo của Khu ủy Trị - Thiên, nhân dân các đồng bào dân tộc thiểu số miền núi Thừa Thiên, với quyết tâm tất cả cho tiền tuyến, tất cả cho chiến thắng, mặc dù địch đánh phá ác liệt vào rừng núi và tuyến đường chiến lược 559, nhưng đồng bào các dân tộc miền núi toàn tỉnh đã thể hiện tinh thần chịu đựng gian khổ hy sinh, nuôi dưỡng, bảo vệ cán bộ, bộ đội; đồng bào đã hăng hái tăng gia sản xuất đóng góp hàng vạn tấn lương thực, thực phẩm để nuôi bộ đội; động viên con em tham gia tòng quân và thanh niên xung phong; huy động hàng vạn dân công vận chuyển vũ khí, lương thực, quân trang, quân dụng phục vụ các chiến dịch và vận chuyển vào chiến trường miền Nam; tham gia mở các tuyến đường 71, 72, 73, 74 từ miền núi xuống đồng bằng phục vụ chiến đấu ở khắp các chiến trường Trị - Thiên - Huế.
Vào năm 1958, tại vùng rừng núi miền Tây có một sự kiện mang tính lịch sử được người dân các dân tộc thiếu số thực hiện; đó là, tại làng A Đeeng xã Bắc Sơn, đã tổ chức một Hội nghị quan trọng (gọi là Hội nghị Diên Hồng), đại biểu đến dự hầu hết là các già làng, trưởng bản, những người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiếu số, cán bộ chủ chốt các xã, đại biểu của Đảng ủy miền Tây; Hội nghị đã biểu thị tinh thần cách mạng, nguyện một lòng, một dạ theo Đảng, theo Bác Hồ, đoàn kết chống quân xâm lược và bè lũ tay sai; Hội nghị đã trồng một cây Đa (Iri) làm dấu hiệu với lời thề: Các dân tộc thiểu số đoàn kết - xóa bỏ phong tục lạc hậu, quyết tâm đánh giặc cứu nước. Hiện nay, cây Đa và Bia tưởng niệm được Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc huyện A Lưới phục dựng tại làng A Đeeng (A Đên) xã Bắc Sơn, nhân dịp kỷ niệm 60 năm Ngày Hội nghị Diên hồng năm 2018.
Giữa lúc cuộc chiến đấu của quân và dân miền Tây đang trải qua thời kỳ đầy thử thách ác liệt, thì ngày 02/9/1969 quân và dân chúng ta phải chịu một tổn thất vô cùng to lớn - Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc ta qua đời; để tỏ lòng tiếc thương vô hạn đối với Người, dưới sự chỉ đạo của Trung ương, Khu ủy, chính quyền, quân và dân các dân tộc miền Tây đã tổ chức Lễ truy điệu Bác tại dóc Ka Bồi già (giáp giữa xã Đông Sơn và xã A Ngo trước đây; nay thuộc địa phận xã Tà Lo, huyện Sa Muội, tỉnh Sa La Van, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào), thuộc Binh trạm 47, Đoàn 559. Biến đau thương thành hành động cách mạng, tại Lễ truy điệu đã diễn ra ba sự kiện quan trọng: Tổ chức Lễ truy điệu Bác Hồ với phần đọc điếu văn của Trung ương gắn với phát động Phong trào trồng 1 triệu gốc sắn để thắng quân xâm lược; Để tỏ lòng thương kính và sự trung thành với Đảng, Bác Hồ, với cách mạng, đồng bào các dân tộc thiếu số miền Tây tự nguyện mang họ Bác Hồ (thực tế việc đổi sang họ Bác Hồ của đồng bào miền Tây đã có từ năm 1946, nhưng không phổ biến, chủ yếu tập trung ở các xã miền Tây Quảng Trị thuộc đồng bào dân tộc Pa Cô - Văn Kiều); Phát động phong trào phát triển đảng viên mới theo tinh thần sống, làm việc, học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại. Sự kiện đồng bào các dân tộc thiểu số miền Tây Trị - Thiên đồng loạt đổi sang họ Bác Hồ, là sự kiện có ý nghĩa lịch sử, chính trị sâu sắc, một nét văn hóa độc đáo hiếm có của đồng bào các dân tộc miền núi Thừa Thiên Huế, cũng là một nét đặc thù trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Tình cảm ấy hoàn toàn không phải ngẫu nhiên, mà là quá trình cảm hóa kỳ diệu giữa lãnh tụ với đồng bào các dân tộc thiểu số. Nó bắt nguồn từ sự quan tâm sâu sắc, tình cảm thiêng liêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với đồng bào các dân tộc gắn liền với quá trình đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Với đặc trưng văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số Thừa Thiên Huế, ngày xưa đều mang họ truyền thống của dân tộc mình với những tên gọi như: Người Tà Ôi có họ Keerr (không bắt, giết, ăn thịt con chim Tu Tiat “Bìm Bịp”), họ Blup (không bắt, giết, ăn thịt con Kỳ Đà)…; người Pa Cô có họ Kê (không bắt, giết, ăn thịt con sóc), họ Tâng Koal (không bắt, giết, ăn có thịt chó)…; người Cơ Tu có họ Rieh (không bắt, giết, ăn thịt con chó), họ A Reel (không bắt, giết, ăn thịt heo rừng điếc);... phong tục đặt tên, đổi họ của đồng bào các dân tộc thiểu số được quan niệm là việc làm hệ trọng trong đời người, nên khi thay đổi họ phải làm phong tục cúng Giàng, phải được Giàng cho phép; luật tục bao đời nay đã ăn sâu vào máu thịt đồng bào dân tộc thiếu số miền núi Thừa Thiên Huế nhưng khi nghe tin Bác qua đời, cùng với lời phát động của các cấp ủy miền Tây, bà con không sợ Giàng bắt tội, mà tất cả một lòng tự nguyện đổi họ theo Bác với lòng tôn kính sâu sắc; khi được mang họ Bác Hồ đồng bào các dân tộc nơi đây đã làm lễ ăn thề: “Ai ăn ở hai lòng sẽ bị Giàng phạt, bắt tội, sẽ tàn lụi như cây gỗ mục trong rừng, như dòng suối cạn khô, như cỏ cây cháy rụi”.
Phục dựng Lễ tuyên thệ đồng bào các dân tộc thiểu số mang họ Bác Hồ tại A Lưới.
Theo ông Hồ Văn Rãi (trước đây khi sinh ra ông được cha mẹ đặt tên là Ariêr Rãi - thường gọi Cu Rải), người dân tộc Pa Cô, ở thôn A Đeeng, xã Bắc Sơn, huyện A Lưới, năm 1969 ông là Ủy viên Ban Thường vụ Quận ủy, Quận 1 thuộc Đảng bộ miền Tây Trị - Thiên; nguyên Chủ tịch Hội Nông dân và Chủ tịch UBMTTQVN huyện A Lưới nhớ lại: “Đó là ký ức không thể nào quên; ngày 05/9/1969, sau khi nghe tin Bác qua đời do Đài tiếng nói Việt Nam đưa tin, bà con đồng bào dân tộc ở đây rất buồn, hầu như không ăn, khóc rất nhiều; với niềm tiếc thương vô hạn, cấp ủy và đồng bào các dân tộc thiếu số đã tổ chức lễ truy điệu để tang Bác Hồ trong thời gian 7 ngày”.
Trong khi làm lễ truy điệu cho Bác, Khu ủy Trị - Thiên phát động với toàn dân, ai chưa có họ thì sẽ mang họ Bác Hồ, những ai đã có họ nhưng muốn đổi thì chính quyền cũng chấp thuận; các già làng, trưởng bản nhóm họp cùng thề thốt rồi làm thủ tục để cho những người dân được toại nguyện. Ông Hồ Văn Rãi tâm sự: “Tôi theo cách mạng từ nhỏ; khi lớn lên và làm cách mạng, tôi luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ; nên khi được tin Bác mất, mình như mất một người cha, người anh vậy; Tôi là người Pa Cô trước đã có họ là Ariêr nhưng vẫn tự nguyện đổi sang họ Hồ; sau này, con cái, cháu chắt của tôi đều mang họ của Bác”. Hiện nay gia đình ông và các gia đình khác ở thôn A Đeeng xã Bắc Sơn đều thờ Bác Hồ cùng với thờ ông bà tổ tiên.
Còn theo ông Hồ Thanh Xoa ở thôn Diên Mai, xã A Ngo, năm 1969 ông là Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ Quận 1, thuộc Đảng bộ miền Tây Trị - Thiên; nguyên Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Dân vận Huyện ủy, Ủy viên Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhiệm kỳ VI, VII tâm sự: “Tôi là người Tà Ôi, trước đây có họ Pikêr (con chim nhỏ trong rừng), nhưng vì quý trọng thương yêu Bác Hồ nên từ năm 1969 tôi đổi thành họ Hồ; hiện nay, tôi, con tôi và cháu 3 đời đều mang họ Bác Hồ”.
Hiện nay, nhiều gia đình đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi mang họ Bác Hồ, đã để ảnh cũng như tượng Bác lên bàn thờ để thờ cùng ông bà, cha mẹ với lòng tôn kính nhất; vào dịp ngày giỗ, sinh nhật của Bác hay ngày Quốc khánh, các gia đình còn thắp hương, cúng hoa quả như một lời tri ân, nhắc nhở con cháu về lịch sử hào hùng của dân tộc. Trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm, những tình cảm thiêng liêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh với đồng bào dân tộc thiểu số đã khiến cho tình yêu, sự kính nể của người dân đối với Bác ngày càng sâu đậm hơn.
50 năm thực hiện Di chúc Chủ tịch Hồ Chí Minh và 50 năm kể từ khi làm lễ mang họ Bác Hồ; dưới sự lãnh đạo của Khu ủy Trị - Thiên trong những năm chiến tranh và Đảng bộ tỉnh sau ngày giải phòng hoàn toàn miền Nam (1975) những người con dân tộc miền núi mang họ Bác Hồ luôn phát huy tinh thần cách mạng, chung sức, đồng lòng xây dựng quê hương Thừa Thiên Huế ngày càng phát triển như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Nhà thờ Bác Hồ tại huyện A Lưới.
Phát huy tinh thần đoàn kết, anh hùng, bất khuất trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm, trong thời gian qua, cấp ủy, chính quyền các cấp trên địa bàn tỉnh luôn quan tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, đặc biệt là người dân tộc thiểu số, tập trung củng cố hệ thống chính trị cơ sở; xây dựng tổ chức cơ sở Đảng, chính quyền cơ sở vững mạnh, nâng cao hiệu quả hoạt động của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội; tập trung phát triển kinh tế - xã hội gắn với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; giữ vững quốc phòng - an ninh; tranh thủ và huy động tốt mọi nguồn lực đầu tư để phát huy tiềm năng, lợi thế, triển khai có hiệu quả các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, chương trình xây dựng nông thôn mới, đẩy mạnh công tác giảm nghèo nhanh và bền vững ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số; chỉ đạo thực hiện thắng lợi mục tiêu và các chỉ tiêu của Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XV, nhiệm kỳ 2015 - 2020 đã đề ra.
Kỷ niệm 50 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh và 50 năm các dân tộc thiểu số miền núi Thừa Thiên Huế mang họ Bác Hồ là dịp để chúng ta tiếp tục ôn lại lời căn dặn tâm huyết cuối cùng của người Lãnh tụ kính yêu, người Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới trước lúc đi xa. Với tất cả tình cảm kính yêu vô hạn và niềm tin tuyệt đối vào lời căn dặn của Người, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tỉnh nhà đồng lòng quyết tâm thực hiện thắng lợi Di chúc thiêng liêng và con đường cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã lựa chọn, xây dựng một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh./.
Thanh Định - VPHU A Lưới